Rozporządzenie w sprawie europejskiego zarządzania danymi (Data Governance Act)

I. Dostrzeżenie potencjału danych

W obecnych czasach nie sposób przecenić znaczenia informacji oraz wymiany danych. Chcąc wykorzystać potencjał tych instrumentów, w 2020 roku Unia Europejska opracowała Europejską strategię danych. Ma ona doprowadzić do zbudowania stabilnego rynku wymiany danych, a zarazem – dzięki możliwości ich wykorzystania – uczynić Unię Europejską liderem w tworzeniu pionierskich usług. Jednym z aktów prawnych, który odnosi się do problematyki danych jest Rozporządzenie w sprawie europejskiego zarządzania danymi, zwane Data Governance Act (dalej: „Rozporządzenie”).

II. Informacje ogólne o Rozporządzeniu w sprawie europejskiego zarządzania danymi

Rozporządzenie weszło w życie 23 czerwca 2022 r., natomiast jego przepisy będzie stosować się od 24 września 2023 r. Zakres przedmiotowy tego aktu obejmuje przede wszystkim warunki ponownego wykorzystania niektórych kategorii danych, znajdujących się w posiadaniu podmiotów sektora publicznego. Jednym z istotnych elementów regulacji jest również opracowanie ram dotyczących świadczenia usług udostępniania (pośrednictwa) danych. Ostatnim z aspektów Rozporządzenia, o którym nie można zapomnieć jest tzw. „Altruizm danych”.

III. Ponowne wykorzystywanie danych będących w posiadaniu sektora publicznego

W Rozporządzeniu uregulowano zasady ponownego wykorzystywania chronionych danych, będących w posiadaniu podmiotów sektora publicznego. Informacje te mają być wykorzystywane nie tylko przez inne podmioty, ale również na inne niż pierwotnie cele. Należy zaznaczyć, że przedmiotowe dane nie są ogólnie dostępne, gdyż – jak wskazuje Rozporządzenie – dotyczą one m.in. poufności informacji handlowych (w tym tajemnicy przedsiębiorstwa), poufności informacji statystycznych czy ochrony praw własności intelektualnych osób trzecich. Rozporządzenie określa, jakie warunki muszą być spełnione, aby można było ponownie wykorzystywać dane znajdujące się w posiadaniu sektora publicznego.

Na potrzeby Rozporządzenia podmioty sektora publicznego definiuje się jako państwo, organy regionalne i lokalne oraz podmioty prawa publicznego. Zasadniczo będą to więc podmioty publiczne, takie jak chociażby organy administracji samorządowej. Za zezwolenie na ponowne wykorzystanie danych możliwe będzie pobieranie stosownych, uzasadnionych opłat. Ponadto, unijny prawodawca zdecydował się również na wprowadzenie zakazu uzgodnień dotyczących wyłączności. Ta restrykcja prowadzi do zasadniczej niemożliwości zawierania umów oraz stosowania innych praktyk odnoszących się do ponownego wykorzystywania danych będących w posiadaniu podmiotów sektora publicznego, które miałyby na celu przyznanie wyłączności praw określonym podmiotom lub ograniczenie dostępności danych na potrzeby ponownego wykorzystywania przez podmioty trzecie.

W celu wspierania podmiotów sektora publicznego w kwestiach udzielania dostępu lub odmowy udzielania dostępu, państwa członkowskie zobligowane są do wyznaczenia właściwego podmiotu (lub podmiotów) w tych kwestiach. Państwa ustanowią bądź wyznaczą również tzw. „pojedynczy punkt informacyjny”, który będzie właściwy do przyjmowania zapytań lub wniosków o ponowne wykorzystywanie danych znajdujących się w posiadaniu podmiotów sektora publicznego.

IV. Usługi pośrednictwa danych

W Rozporządzeniu uregulowano przepisy odnoszące się do warunków i zasad świadczenia usług pośrednictwa danych. Dzięki działalności pośrednika danych zostaną stworzone bezpieczne warunki wymiany danych. Podmiot świadczący usługi udostępniania danych w pierwszej kolejności
będzie musiał dokonać zgłoszenia do właściwego organu, który będzie również nadzorował spełnianie
wymogów określonych w rozporządzeniu.

Pośrednikowi zakazuje się wykorzystywania danych będących przedmiotem usługi do innych celów niż oddanie ich do dyspozycji użytkownikom danych. Co więcej, usługi pośrednictwa będzie mogła świadczyć jedynie odrębna osoba prawna. Rozporządzenie nakłada na pośrednika wiele obowiązków, m.in. obliguje go do zaimplementowania w ramach działalności stosownych procedur dotyczących przechowywania i przetwarzania danych czy do prowadzenia odpowiedniego rejestru zdarzeń dotyczących działalności w zakresie pośrednictwa. Przepisy Rozporządzenia nie znajdą zastosowania do uznanych organizacji altruizmu danych.

V. Altruizm danych

Altruizm danych lub altruistyczne podejście do danych koncentruje się na dobrowolnym udostępnianiu danych w interesie ogólnym. Państwa członkowskie mogą opracowywać stosowne rozwiązania mające sprzyjać altruizmowi danych – dzięki nim, rozpowszechnianie takich informacji dla celów dobra wspólnego powinno być łatwiejsze. W tym celu możliwe będzie również założenie organizacji altruizmu danych, która podlegać będzie wpisowi do odpowiedniego rejestru. Taki wpis umożliwi posługiwanie się oznakowaniem „uznanej w Unii organizacji altruizmu danych”. Na organizację altruizmu danych Rozporządzenie także nakłada różne obowiązki, dotyczące m.in. celów, dla których dane są przetwarzane czy prowadzenia pełnej i dokładnej dokumentacji.

VI. Rozporządzenie a RODO

Zakres przedmiotowy Rozporządzenia dotyczy danych oraz ich wymiany – z tego powodu można by było zastanawiać się, w jakiej relacji pozostaje on do innych aktów prawnych zawierających przepisy odnoszące się do danych. Rozporządzenie jednak wprost stanowi, że pozostaje ono bez uszczerbku szczególnych przepisów prawa Unii lub prawa krajowego. W ostatnich latach w kancelariach prawnych szczególnie popularna stała się obsługa prawna RODO – aczkolwiek, prawnicy nie powinni mieć problemy z zakresem zastosowania Rozporządzenia i RODO, gdyż w przypadku kolizji między tymi aktami, pierwszeństwo zastosowania będzie miał drugi z nich.

VII. Podsumowanie

Rozporządzenie ma przyczynić się do sprawniejszego i bezpieczniejszego obrotu danymi. W założeniu, dzięki możliwości wykorzystania takich danych znacząco wzrośnie jakość oraz innowacyjność unijnych towarów i usług. W konsekwencji, może to znacznie wpłynąć na przedsiębiorczość, zwiększając zapotrzebowanie na pomoc profesjonalistów, takich jak prawnik startupów czy prawnik IT. Obywatele Unii Europejskiej powinni również odnieść wymierne korzyści dzięki ponownym wykorzystaniu danych oraz działalności organizacji altruizmu danych.