Fundacja rodzinna: Nowy sposób zabezpieczenia przedsiębiorstw rodzinnych

Od 22.05.2023 r. w polskim ustawodawstwie obowiązuje ustawa o fundacji rodzinnej, wprowadzająca nowy typ organizacji, jakim jest fundacja rodzinna. Ustawodawca dostrzegł problem firm, które wyrosły z działalności gospodarczej jednego lub kilku członków rodziny. Firmy takie mają problemy z kontynuowaniem działalności czy to po przejściu prowadzącego (prowadzących) biznes na emeryturę lub po jego (ich) śmierci. Fundacja rodzinna ma w zamyśle ustawodawcy rozwiązać te problemy z jednej strony poprzez stworzenie reguł zarządzania firmą i majątkiem fundatora w dłuższej perspektywie. Po drugie zaś, ma zapewnić rodzinie kontynuację prowadzenia działalności, kontrolę i niepodzielność majątku zbudowanego w firmie.

Ratio legis

Idea prawna fundacji rodzinnej polega na założeniu przez jednego lub wielu fundatorów fundacji, do której zostanie wniesiony majątek przedsiębiorstwa, np. aktywa trwałe, udziały, akcje itp. Reguły działania fundacji umożliwiają fundatorowi oraz beneficjentom zarządzanie całością majątku z poziomu fundacji i podział profitów, który on przynosi. Ma się to dziać poprzez działania organów fundacji, takich jak zarząd, zgromadzenie beneficjentów oraz opcjonalnie rada.

Oczywiście, aktualne przepisy prawa prywatnego pozwalają na zabezpieczenie prowadzącego przedsiębiorstwo choćby poprzez tworzenie struktur holdingowych, odpowiednie reguły spadkobrania (w tym zapisy windykacyjne), korzystanie z funduszy inwestycyjnych, lub skorzystanie z innych rozwiązań, takich jak ukierunkowana na ten cel obsługa prawna firm. W wielu przypadkach, zwłaszcza gdy w firmach rodzinnych realizowana jest sukcesja i powolne przejmowanie biznesu przez dzieci, powyższe rozwiązania wydają się raczej wystarczające.

Fundacja rodzinna odpowiada jednak na dodatkowe potrzeby, które mogą pojawiać się w firmach rodzinnych. Przykładowo, gdy spadkobiercy nie będą w stanie prowadzić przedsiębiorstwa w odpowiedni sposób (np. z uwagi na brak kompetencji lub chęci) lub gdy ich liczba będzie utrudniała sprawne podejmowanie decyzji biznesowych, na poziomie fundacji istnieje możliwość powołania profesjonalnych osób do organów, które będą zarządzały majątkiem rodziny. Może to także pozwolić na minimalizację ryzyka konfliktów rodzinnych spowodowanych sprzecznością interesów.

Kluczowe aspekty prawne

Fundacja rodzinna ma działać na rzecz beneficjenta i spełniać na jego rzecz świadczenia.

Fundację zakłada fundator (fundatorzy) poprzez oświadczenie o ustanowieniu fundacji. Można to zrobić poprzez oświadczenie w akcie założycielskim lub testamencie (w testamencie tylko wtedy, kiedy jest jeden fundator). Fundatorem może być tylko osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Na fundację rodzinną fundator przekazuje majątek – tzw. fundusz założycielski. Jest to mienie o wartości co najmniej 100 tys. zł. Prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne, można je jedynie powierzyć innej osobie.

Fundacja działa na podstawie statutu określonego przez fundatora. W statucie znajduje się m.in. cel fundacji oraz wskazanie, kto jest beneficjentem. Statut powinien być odpowiednio rozbudowany w celu nadania fundacji kształtu pożądanego przez fundatora. W fundacji ustanawia się również organy (zarząd, zgromadzenie beneficjentów, fakultatywnie rada), a następnie wpisuje się ją do rejestru fundacji. Dopiero z chwilą wpisu fundacja uzyskuje osobowość prawną.

Fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą w ograniczonym zakresie, jednakże zezwala się jej m.in. na zbywanie mienia (o ile nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia), przystępowanie do spółek, funduszy oraz uczestniczenie w nich czy udzielanie pożyczek spółkom w których fundacja uczestniczy lub beneficjentom.

Fundacja odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem, do wartości mienia wniesionego przez niego do fundacji. Za zgodą wierzyciela można taką odpowiedzialność wyłączyć/ograniczyć. Fundacja odpowiada za wykonanie obowiązku alimentacyjnego powstałego względem fundatora już po jej ustanowieniu. Ta odpowiedzialność też jest ograniczona do wartości mienia wniesionego do fundacji. Fundator nie natomiast odpowiada za zobowiązania fundacji rodzinnej.

Wniesiony majątek staje się majątkiem fundacji. Jeśli fundator chce mieć na niego wpływ, powinien pełnić funkcje członka zarządu. Jeśli jest więcej niż jeden fundator, konieczne jest ustalenie proporcji wniesionego mienia.

Beneficjenta umieszcza się na liście beneficjentów. Beneficjentów również może być więcej, a fundacja nie może ingerować, kto jest beneficjentem. Prawa i obowiązki beneficjenta są niezbywalne, natomiast świadczeniem (przedmiotem świadczenia) można co do zasady rozporządzać. Beneficjent może również zrezygnować ze świadczeń od fundacji rodzinnej.

Świadczenia na rzecz beneficjenta realizowane są za pomocą rachunku bankowego. Ich spełnienie nie może zagrażać wypłacalności wobec wierzycieli niebędących beneficjentami i jest zawsze uzależnione od sytuacji finansowej fundacji. Ponadto, w pierwszej kolejności fundacja zaspokaja roszczenia osób, wobec których na fundatorze ciąży obowiązek alimentacyjny. Nie może to jednak prowadzić do pokrzywdzenia beneficjenta, wobec którego na fundatorze także ciąży obowiązek alimentacyjny.

Aspekty podatkowe

Warto zwrócić uwagę jeszcze na aspekty podatkowe. Najważniejsze rozwiązania dotyczące fundacji rodzinnej prezentują się następująco:

1. Wniesienie mienia przez fundatora nie będzie się wiązało z żadnym opodatkowaniem;

2. W przypadku wypłat z majątku fundacji, beneficjenci należący do osób najbliższych fundatora będą zwolnieni z podatku dochodowego. Takimi beneficjentami są osoby z tzw. „0” grupy podatkowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn, czyli małżonkowie, zstępni, wstępni, pasierbowie, rodzeństwo, ojczym i macocha. W przypadku, gdy beneficjentami nie są osoby z „0” grupy, beneficjent będzie płacił podatek od osób fizycznych. Fundacja rodzinna w przypadku wypłacanych świadczeń pieniężnych beneficjentom pełni rolę płatnika. Nie istnieje również obowiązek uiszczania daniny solidarnościowej od wypłacanych świadczeń na rzecz beneficjentów;

3. Od ww. transferów na rzecz beneficjentów fundacja będzie jednak zobowiązana do zapłaty podatku CIT w wysokości 15%;

4. W ramach prowadzonej dozwolonej przez przepisy ustawy działalności gospodarczej fundacja jest zwolniona z CIT;

Wnioski końcowe

Fundacja Rodzinna ma wypełnić lukę w ustawodawstwie dotyczącą długoterminowej sukcesji przedsiębiorstw. Jeśli celem jest zabezpieczenie finansowe określonych (bliskich) osób, Fundacja wydaje się być dobrym rozwiązaniem, w szczególności, jeśli te osoby nie prowadzą działalności gospodarczej lub nie będą w stanie jej prowadzić z uwagi np. na brak umiejętności w tym zakresie. Pewną zachętą mogą być również kwestie podatkowe. Należy jednak pamiętać o 15% podatku CIT od świadczeń na rzecz beneficjenta. Jeśli głównym celem dla przedsiębiorcy jest prowadzenie działalności gospodarczej i pomnażanie zysku lub osoby bliskie są już zaangażowane w prowadzenie danego przedsiębiorstwa, wystarczającym rozwiązaniem wydaje się pozostanie przy spółkach prawa handlowego. Dla prawników pomoc prawna przy tworzeniu fundacji rodzinnych może być nowym, rozwijającym doświadczeniem, całkowicie innym niż obsługa prawna startupów lub usługi prawne dla IT.