Licencje oprogramowania komputerowego – jakie są rodzaje i którą wybrać?

Licencje otwarte i zamknięte

Podstawowym kryterium podziału licencji jest podział na licencje otwarte i zamknięte. Licencje otwarte są licencjami umożliwiającymi dowolnym użytkownikom bezpłatne korzystanie z oprogramowania na zasadach określonych w licencji. Licencjami otwartymi są popularne licencje typu „open-source”. Udostępnianie oprogramowania na podstawie otwartych licencji zazwyczaj przewiduje wykorzystanie standardowych licencji przygotowanych przez organizacje zajmujące się upowszechnianiem wolnego oprogramowania. Najbardziej popularne są licencje open-source typu MIT, BSD lub licencje copyleft takie jak GPL, o których piszę poniżej. Licencje otwarte zastrzegają tylko niektóre prawa twórcy oprogramowania, takie jak np. oznaczenie autorstwa oraz czasem zakaz używania oprogramowania dla celów komercyjnych.

Licencje na oprogramowanie zamknięte, w przeciwieństwie do licencji otwartych, mają na celu dopuszczenie oprogramowania do użytku przez konkretnych użytkowników, którym została sprzedana licencja. Takie licencje mają na celu zabezpieczenie praw autora oprogramowania. W tym przypadku nie używa się licencji standardowych – zazwyczaj dopasowuje się warunki licencji do sposobu dystrybucji oprogramowania. W praktyce najczęściej korzysta się z kilku wariantów:

1. Kupno stałej licencji na program – w tym modelu użytkownik otrzymuje prawo do korzystania z oprogramowania, które nie jest ograniczone czasowo. Za jednorazową opłatą użytkownik otrzymuje program, który może wykorzystywać w wybranym przez siebie zakresie.
2. Licencje stanowiskowe – użytkownik kupując program otrzymuje prawo do korzystania z niego na jednym stanowisku roboczym. Chcąc zainstalować program na innych stanowiskach musi kupić kolejną licencję.
3. Licencje ograniczone czasowo – na podstawie tych licencji użytkownik otrzymuje prawo do korzystania z programu przez określony czas. Po tym czasie musi wnieść opłatę za kolejny okres obowiązywania licencji, albo traci możliwość korzystania z oprogramowania.

Powyższe przykłady to tylko kilka częstych modeli licencjonowania programów. Licencje oprogramowania zamkniętego muszą być dopasowane do technicznych uwarunkowań programu, jego sposobu działania oraz funkcjonalności. Przykładowo dla programów, które są na bieżąco aktualizowane zazwyczaj lepsze będą licencje ograniczone czasowo, jednak w przypadku modelu dystrybucji przewidującego np. osobną opłatę za udostępnienie aktualizacji do programu może okazać się, że licencja stała będzie bardziej opłacalna.

Zdarzają się również przypadki licencji łączących różne modele. Przykładowo oprogramowanie „modułowe” może być licencjonowane w taki sposób, że podstawowa wersja programu będzie licencjonowana na stałej licencji, jednak chcąc korzystać z dodatkowych modułów, dodających określone funkcjonalności do systemu, będzie trzeba dokupić ograniczoną czasowo licencję na dany moduł, którą będzie trzeba odnawiać.

Należy wspomnieć również o tzw. „freemium”. W takim modelu podstawowa wersja oprogramowania jest licencjonowana na zasadach otwartych i jest nieodpłatnie udostępniana szerokiemu gronu użytkowników, jednak w celu korzystania z określonych funkcjonalności systemu należy dokupić licencję zamkniętą na konkretny element i wnieść za taki element opłatę. Na takiej zasadzie działają przykładowo mikropłatności w niektórych grach, szczególnie na urządzenia mobilne.

Copyright a copyleft

W przypadku licencjonowania oprogramowania na licencji otwartej oraz korzystania z elementów takiego oprogramowania w celu stworzenia innego produktu istotna jest znajomość różnicy między licencjami copyright a copyleft.

Licencja copyright zabezpiecza pewne, lub wszystkie prawa autora do korzystania, dystrybucji i oznaczania swojego dzieła. Takimi licencjami są licencje zamknięte oraz niektóre licencje open-source. Przykładowo podstawowa licencja BSD zabezpiecza prawo autora do oznaczania autorstwa programu, jednocześnie umożliwiając innym korzystanie z oprogramowania, w tym do tworzenia innych programów.

Inaczej jest z licencjami Copyleft. Licencje takie, nazywane także „licencjami wirusowymi” mają na celu zabezpieczenie wolnego korzystania z oprogramowania oraz innych programów stworzonych na jego podstawie. Uprawnia ona do korzystania z oprogramowania w celu tworzenia innych programów tylko pod warunkiem udostępnienia ich na tej samej licencji. W praktyce oznacza to, że oprogramowanie „zaraża” pochodne programy swoją licencją. Przykładem takiej licencji jest GPL. Takie licencje, w razie skorzystania z kodu licencjonowanego w taki sposób do utworzenia innego oprogramowania, blokują możliwość komercyjnego wykorzystania go i wymuszają na autorze bezpłatne udostępnienie.

Na co jeszcze zwrócić uwagę?

Licencja przede wszystkim musi być dostosowana do modelu dystrybucji oprogramowania, planowanego grona klientów oraz sposobu, w jaki będą korzystać z oprogramowania. Należy pamiętać, że wybór licencji, na której udostępniony będzie produkt wpływa na cały późniejszy model biznesowy z nim związany. Z tego powodu przed dokonaniem ostatecznego wyboru sugerujemy skonsultowanie się z prawnikiem, który będzie w stanie doradzić model licencjonowania programu i sporządzi dostosowaną do niego licencję.